Inleiding
“In 1968 was het grootste gebouw in Zuidoost Azië het Infiltration Surveillance Center (ISC) in Nakhom Phanom, Thailand, het commandocentrum van de Operatie Igloo White, die door de U.S. Air Force op touw was gezet. Vanuit dit gebouw waren bewakingstechnici met door IBM 360/65 computers gecontroleerde videoschermen verbonden met in de Laotiaanse jungle verspreide en gecamoufleerde sensoren. Elke menselijke activiteit, lichaamswarmte, bewegingen, urinegeur, geluid van vrachtwagens, enz. kon opgespoord worden. Van zodra een signaal werd ontvangen verscheen op duizenden kilometers daarvandaan op de gerasterde monitoren van het ISC een vorm, zo groot als een wit wormpje. Eenmaal de plaats bepaald en de verplaatsingssnelheid berekend stuurde het centrum per radio de coördinaten door naar de permanent patrouillerende Phantom F-4 vliegtuigen De computers van het centrum leidden het navigatiesysteem van het vliegtuig naar zijn doel; de bommen werden vanuit het centrum losgelaten. De piloot keek passief toe hoe de jungle onder hem vuur vatte. In de meeste gevallen had geen enkele Amerikaan het doel gezien.”*

Een groot deel van dit artikel is ge•nspireerd op het boek van Paul Edwards, The Closed World, Computers And The Politics of Discourse in Cold War America

De Vietnamezen hadden evenwel snel door hoe het opsporingsysteem werkte en zetten valstrikken in om de Amerikaanse vliegtuigen naar valse doelwitten te lokken. Zo ontketenden de guerrillero’s met bandopnamen van het geluid van vrachtwagens of zakken met urine of andere uitwerpselen het intensief bombarderen van junglegebieden die ze daarna in alle rust konden doorkruisen.
De Amerikaanse soldaten zelf, die het doorhadden dat de evaluatie van hun opdrachten gebaseerd was op cijfermateriaal, aarzelden niet om de cijfers op te vijzelen. Het gezag werd dus met volgend paradox geconfronteerd: het aantal vrachtwagens van de vijand dat in die streek was vernietigd was beduidend hoger dan het totaal aantal vrachtwagens waarover de Vietnamezen in het hele land beschikten. En ondanks alle verslagen, vier jaar lang, over de permanente vernietiging van hun materieel waren ze in staat om in 1972 in Zuid Vietnam tot een grootscheeps offensief met tanks en artillerie over te gaan.
Het gesloten systeem van de gerasterde controleschermen en de verwerkingssnelheid van de computers was op die manier onderworpen aan de meetkundige verwatering van de nauwkeurigheid. De computers vielen niet af of maakten geen berekeningsfouten, maar hun in- en output verwaterde in een fictie, die door hun gesloten systeem tot stand was gebracht.
Bij deze vaststellingen stellen zich verschillende vragen:
Hoe kon een globale militaire controle de indruk wekken van een bruikbaar technologisch project? Hoe kon de waanvoorstelling van een globale controle met de hulp van spitstechnologieën de hoogste beslissingsniveaus van de regering halen? En tenslotte, hoe verschijnen, ondanks ze duidelijk gefaald hebben, deze technologische projecten opnieuw in de door Ronald Reagan en, recenter, Bill Clinton gevoerde politiek?

PPBS+SAGE = Central Control Command

In 1961 stelt John F. Kennedy Robert Mac Namara aan tot Staatssecretaris voor Defensie. Mac Namara was tijdens de tweede wereldoorlog aangeworven door het Controlebureau voor Statistieken van het Army Air Corps. In 1960 werd hij voorzitter van Ford, en wanneer hij aan het hoofd van het Defensiedepartement kwam paste hij er dezelfde regels toe als in de bedrijfswereld. Hij rationaliseerde en stelde een plan op, het Planning-Programming-Budgeting System, dat in menig opzicht vergelijkbaar is met wat we in de industrie aantreffen. Van elke post moest elk legerdepartement de functie omschrijven, de kostprijs berekenen en de efficiency meten. Elke post moest dus op redelijk meetbare wijze gerechtvaardigd worden, wat keuzes openliet in het budgettair snoeiwerk en groepering van gemeenschappelijke budgetten tussen de luchtmacht, de marine en het landleger mogelijk maakte. Onrechtstreeks liet dit Mac Namara toe het leger tot een functioneel geheel uit te bouwen eerder dan budgetten toe te kennen aan individuele legerhoofden waarvan de macht steunde op terreinervaring. Het Planning-Programming-Budgeting System (PPBS) is het instrument dat de beslissende stap in de richting van een gecentraliseerde legertop mogelijk heeft gemaakt. Elke post heeft immers een nauwkeurige opdracht en stuurt met de hulp van de technologie nauwkeurige gegevens over de doeltreffendheid van zijn acties rechtstreeks naar de top door, in plaats van naar de onmiddellijke hiërarchische overste.

Het legendarische geloof van de Staatssecretaris voor Defensie in de statistische gegevens had zo tot gevolg dat het gebruik van rationeel meetbare gevechtstechnologieën (met computerassistentie) begunstigd werd, dat elke soldaat een nauwkeurige opdracht meekreeg die er meer een technicus dan een soldaat van maakte, en dat het leger in een globaal en bestuurbaar corps werd samengebracht, los van persoonlijkheden of bevelhebbers waarvan de strategische beweegredenen te autonoom zijn en te zeer voortgaan op intuïtie.
Een andere factor van die gedaanteverandering bij een legercorps dat traditioneel gebonden is aan een bevel dat stoelt op de ervaring die op het slagveld is opgedaan, is de inbreng van de digitale technologie in de afweersystemen. Waarom?
Bij het einde van de oorlog 40-45 hadden de afweerstrategie en de luchtmacht een diepe schok, het trauma van Pearl Harbour, ondergaan. Er was duidelijk nood aan een ander soort luchtverdediging: wanneer de aanvallers niet langer hun leven trachten te redden maar op het doel neerstorten moeten de reactie- en interceptietijden versneld worden. En wanneer we ervan uitgaan dat bij een nucleaire aanval één enkele treffer absolute gevolgen heeft, dan moet ook de betrouwbaarheid van de afweersystemen absoluut zijn. Dit is de reden waarom zoveel aandacht gaat naar de digitale technologie: met haar berekening van onopvallende gegevens eerder dan fysische hoeveelheden worden de foutmarges aanzienlijk gereduceerd. Het op hoge snelheid aan elkaar toetsen en behandelen van gegevens die uit ver verwijderde centra afkomstig zijn leidt eveneens tot het opzetten van goedkopere controlenetwerken.
Zo werd in 1954 SAGE, het Semi Automatic Ground Environment opgericht.
Het is een grootschalig luchtafweerplan dat door centrale digitale computers wordt beheerd die automatisch radars richten op verschillende sectoren. In de hypothese van een Sovjetaanval kennen ze elk vijandig vliegtuig een interceptor toe en coördineren ze de afweer. De computers staan voor alles in: de detectie van de aanval en het doorgeven van de bevelen (onder de vorm van vluchtgegevens) aan de piloten van de onderscheppingjagers.
De luchtmacht, gekend om haar ridderlijke geest, haar cowboyopvattingen met manhaftige van man tot mangevechten, lag lange tijd dwars bij deze ingrijpende verandering die haar helden degradeerde tot computergestuurde uitvoerders.
Naar het model van SAGE werden tussen het eind van de jaren 50 en het begin van de jaren 60 ten minste 25 andere commando- en controlesystemen opgezet zoals het NORAD of het NADGE systeem voor de NATO.
Daarmee ziet men in waarom de invoering van de digitale technologie noodzakelijkerwijze moet samenvallen met de idee van de centralisatie van de beslissingsbevoegdheden. Zowel in het beheer van de militaire bureaucratie als in de organisatie van de afweer wordt de technologie het werktuig van een beslissingspolitiek die ze vormgeeft door de terbeschwikkingstelling van aangepaste technische apparatuur. Maar die deze politiek op haar beurt vormgeeft omdat initieel de ontwikkeling van de digitale research enkel in het licht van militaire doeleinden en gecentraliseerde beslissingstechnieken plaats zal vinden. Het Planning-Programming-Budgeting System (PPBS), SAGE, Semi Automatic Ground Environment, en de geautomatiseerde afweersystemen die erop volgden zijn als systemen volledig compatibel. Van de opsporing van een signaal over de sturing van de vliegplannen tot aan het bijhouden van de gevoerde acties toe, steeds weer wordt dezelfde taal gesproken en heeft men dezelfde informatieketen die de beslissingsbevoegdheid legt bij een beperkt aantal deskundigen en leiders.
Was de intuïtieve reactie van autonome piloten geen alternatief voor dit afweersysteem, was het ondenkbaar elke startbaan in de VS met radardetectiecentra uit te rusten, dan was de digitale oplossing de meest rationele. Maar dit beeld brokkelt bij nader inzicht af. Pas opgericht is SAGE reeds voorbijgestreefd door het gebruik van intercontinentale raketten en de ontwikkeling van de stroomcircuits en de geleiders. Het blijft nochtans in werking tot in 1983. De grote belofte van een geautomatiseerde afweer wordt nooit waargemaakt: steeds weer waren operatoren en programmeurs ter plaatse nodig om de dag na dag voortdurend opkomende bugs weg te werken. Het gesloten systeem was een telkens weer afgedichte en telkens weer opnieuw lekkende container.

Once, when informed by a White House aide that the Vietnam war was doomed to failure, Mac Namara reportedly shot back
"Where is your data? Give me something I can put in the computer. Don't give me your poetry."

Spinney:techno war
http://www.infowar.com/iwftp/cspinney/c189.txt
Spinney:ballistic defense
http://www.infowar.com/iwftp/cspinney/c216.txt

Norad, Star Wars Shield & de Golfoorlog

De povere werking van SAGE maakt lang geen alleenstaande uitzondering uit in de geschiedenis van de controle- en afweersystemen. Zijn tegenstanders hadden het herdoopt tot “tweede Maginotlijn”, waarmee ze bedoelden dat elk statisch afweersysteem beheerst kan worden en dat de enige manier om een land afdoende te beschermen het Sovjetsysteem was: “organized like a field ­ army air defense system ­ no central control; everybody shoots at anything that looks hostile with everything he has… The Soviet system is what you do when you are serious about continental air defense.” (Bruce Briggs, The Shield of Faith). Men heeft begrepen dat in die omstandigheden en in de context van het management van de strijdkrachten en van de gecentraliseerde beslissingsbevoegdheden zo’n strategie niet langer denkbaar is. De nieuwe orde van de strijdkrachten had zijn regime vastgelegd en de termen gedefinieerd waarbinnen haar realiteit moet gevat worden. En het controlesysteem van die nieuwe orde zorgde op zijn beurt voor de fictie die met deze werkelijkheid overeenstemde. Het BMEWS (Ballistic Missile Early Warning System) bleek inderdaad een belangrijke producent te zijn van paranoïde ficties. Vier dagen na activering stuurde een BMEWS station reeds alarmsignalen van een grootscheepse aanval op het hoofdkwartier van NORAD. De radar was beïnvloed door een fata morgana, veroorzaakt door de weerkaatsing van de volle maan. In 1970 stelde men amper vier minuten vóór de veronderstelde inslag van sovjetraketten in de Verenigde Staten vast dat per vergissing een trainingstape in het alarmsysteem was ingebracht. In 1980 zijn het de computers van NORAD die alarm slaan. De fout wordt amper een kwartier vóór de beslissing van onmiddellijke tegenaanval onderschept.
Het politieke klimaat in de VS evolueerde tijdens de jaren 80 naar een groter wantrouwen tav. de technologische controletechnieken. Een grotere bewustwording van de inzet bij het nucleaire had een grondige mentaliteitswijziging meegebracht. Technologie stemt overeen met oorlog. Het blijven produceren van afschrikkingwapens kon niemand meer geruststellen en het republikeinse kiezerskorps was niet langer te vinden voor bewapeningsescalatie. De vredesbewegingen, Nuclear Freeze, beïnvloedden nadrukkelijk de openbare opinie. Het Star Wars Shield project waar de kandidaat Ronald Reagan triomfantelijk mee zwaaide bood het dubbele voordeel de investeringen in controletechnologie in de machtsstrijd voor de heerschappij op het geopolitieke schaakbord te vrijwaren en de pacifisten het gras voor de voeten weg te maaien. Het ruimteschild zou immers van bij de lancering elke raket onschadelijk kunnen maken die gericht zou zijn tegen de Verenigde Staten of tegen elk ander geallieerd doel. Dit vanuit de ruimte gehanteerde controlesysteem was volledig defensief. In tegenstelling tot het nucleaire wapen dat als afschrikking enkel in een optiek van totale vernietiging kan ingezet worden stak achter het ruimteschild het concept van bescherming en niet van weerwraak, de verzekering van een sluitend systeem eerder dan van een dodelijke agressie. Het ging niet langer om het wreken van de dodelijke slachtoffers maar om de redding van de levenden. Dat het voorhanden zijn van die technologie voor een kandidaat als Reagan een buitenkans inhield is nogal evident.
Amerika bewaart haar leidende rol in de technologiewedloop en laat de rol van agressor over aan haar vijand. Ze investeert in het afslaan van de aanval terwijl de Russen in ongezonde bewapening, in bedreiging investeren. Men ziet onmiddellijk de retorische doeltreffendheid in van de loutere verwijzing naar deze technologie en Reagan had vóór de aankondiging ervan zelfs de moeite niet genomen van een brede raadpleging van de wetenschappelijke wereld, die het realisme van het project in twijfel had kunnen trekken… Zoals men weet haalde de technische uitwerking nooit de eindstreep.
De Golfoorlog werd beschouwd als het bewijs van het functioneren van deze defensieve rakettentechnologie. De VS hadden inderdaad zozeer het technologische schild van de beschaafde wereld in eigen handen gecentraliseerd dat de door de Irakese Scuds bedreigde landen passief bleven en een vlaag van raketbrokken over hun steden ondergingen. Israëli’s en Saoediërs genoten bescherming van een land dat in de nieuwe wereldorde de baas speelde. Tijdens de vijandelijkheden kreeg men zeer positieve informatie over het percentage door Patriots onderschepte Scuds. Maar naargelang de enquêtes vorderen, de cassettes bestudeerd worden en de Israëlische officieren geïnterviewd worden slinkt dit percentage zienderogen. De efficiency van dit systeem blijkt niet hoger te liggen dan die van de vorige gecentraliseerde afweersystemen: weinig duidelijke technische resultaten maar doeltreffendheid op het vlak van de retoriek en de ideologische redevoering. Het afweersysteem met Patriotraketten is het voorbestemde middel om niet enkel de Irakese ballistiek maar ook de aangevallen landen onder controle te houden.
Dit is heel de fictie van de ICBM technologie (Intercontinental Ballistic Missile) die de Israëli’s tot een passief afwachtende houding noopt en hen dwingt hun lot en hun geld in de Amerikaanse handen over te laten. Die oplossing vermijdt eveneens een conflict met de buurlanden die het zonder aarzeling voor Irak hadden opgenomen indien Israël tegen een moslimland had teruggeslagen. Het is tenslotte het ideologische samenvallen van een technologisch apparaat dat uit de gesloten wereld van de koude oorlog is ontstaan en de situatie van diplomatische en strategische afzondering van Israël binnen de wereld van de islam.

ANIMATIE 120KO

patriot.htm ( patriot performance)
http://www.gbhap-us.com/journals/709/patriot/patriot.htm
Operational Art and the Gulf War: Masterpiece or Forgery?
http://www.cfcsc.dnd.ca/irc/amsc/amsc1/009.html

ECHELON & TELERAD

Tot besluit van dit overzicht van de recente evoluties bij de gecentraliseerde controletechnologieën is het allicht noodzakelijk de aandacht te vestigen op het feit dat indien het geloof dat men eraan hecht stoelt op de rede, een ideologie, een overtuigende fictie, en dat deze systemen in werkelijkheid lang niet zo sluitend zijn als wat men ervan verwacht, het onzin zou zijn te negeren dat hun efficiency met de tijd verbetert. De ficties en ideologieën die deze scopische regimes ondersteunen nemen naargelang de implementaties en de stapsgewijze benaderingen in kracht toe. Zo bleek het Echelonsysteem zeer performant, zowel in de opvolging van de troepenbewegingen als in het bespioneren van diplomatische gesprekken en commerciële geheimen… Niemand mag veronderstellen dat lekken of bugs deze bewakingsapparatuur als idealistische antistof op natuurlijke wijze zouden kunnen vernietigen. En misschien is dit in de onmiddellijke toekomst zelfs niet wenselijk.
Vooreerst omdat hun ontwikkeling plaatsgrijpt in een context waar nieuwe geopolitieke bedreigingen opkomen: lichte en goedkope kernbewapening, afvuur- en lanceringsystemen die bijna overal dankzij de GPS technologie zonder troepenbewegingen of opvallende infrastructuur kunnen geïnstalleerd worden, de diversifiëring van de bacteriologische wapens en het feit dat ze steeds doeltreffender gebruikt worden… In de context van het uiteenvallen en fragmentatie van de territoria na de koude oorlog, de opflakkering van het nationalisme en het godsdienstig fundamentalisme, verrechtvaardigt de beschikbaarheid van lichte bewapening met groot vernietigingsvermogen het bestaan van een strategische observatiepost als Echelon.
Een andere goed argument om niet passief te blijven wachten op functiestoornissen is dat deze systemen tools in het dagelijkse leven zijn geworden. Zo leidde de militaire bewakingstechnologie tot systemen waarmee de graad van reactiviteit kan opgevolgd worden. Zo moet in België bvb. het TELERAD systeem een mogelijke catastrofe zoals in Tchernobyl voorkomen. Het programma was evenwel één van de weinige die de kaap van het jaar 2000 niet hebben overleefd. Ironisch genoeg, wanneer men bedenkt dat dit land, dat met zijn koloniën het uranium leverde voor de vervaardiging van de eerste atoombommen, het enige is in Europa waarvan het nucleaire bewakingsysteem manueel geactiveerd moet worden.
Dit maakt waarschijnlijk positionering tav. gecentraliseerde controletechnologieën zo moeilijk: willen of niet, we blijven solidair gebonden aan hun goede werking. Het paradox is dat we nood hebben aan een observatiepost voor verontrustende en woelige geopolitieke instabiliteit, maar dat we tegelijk beseffen dat ze binnendringen in het privé-leven en in het zelfbeschikkingsrecht van de staten. We weten dat de nauwkeurigheid van gecentraliseerde controletechnologieën onderhevig is aan verwatering, aan bugs en stoornissen, maar bij gebrek aan beter moeten we ze wel in stand houden en blijven oplappen. We zijn de gijzelaars geworden van een technologie die ons moest beschermen van bedreigingen van de buitenwereld en uiteindelijk houdt, evenzeer als in het gesloten systeem van de koude oorlog, de vrijwaring van de vrijheidsgedachte ons gevangen in het regime van de technologie. Het is dus belangrijk op te merken dat de “paranoïde” vrees die we kunnen hebben voor de technologieën niet louter denkbeeldig is: ze is alleen onvolledig. De technologie is niet alleen een bedreiging omdat ze te goed functioneert, maar ook omdat ze heel slecht kan functioneren. En die koppeling tussen deze twee polen maakt ons solidair en gevangen van wat verondersteld wordt vrijheid en welvaart te vrijwaren.
Bij dit paradox moeten we nog de verleiding van het fatalisme weerstaan. De observatiepost en het alziend oog zijn niet de enige oplossingen tav. de wereldconflicten. De geslotenheid van een regime heeft wel degelijk een alternatief: initiatieven op het diplomatieke terrein zouden beter ondersteund kunnen worden, in een ander tempo dan dat waarmee op slagvelden genegotieerd wordt, de uitdrijvingspolitiek is geen verplichting, enz. Ook de burgerlijke bewaking kan meer zijn dan de passieve aanvaarding van een gevaarlijke technologie die onherstelbare schade kan toebrengen en op lange termijn onbestuurbaar wordt. Het energiebeheer van de toekomst ligt niet in een efficiënter optreden bij eventuele ongevallen maar in een meer bedachtzame prospectie en in een andere oriëntatie van de investeringen in research. Sector per sector en functie per functie kunnen deze controlesystemen vervangen worden. Elk alternatief vereist evenwel een verschillende benadering en de rendabiliteit is onzeker, terwijl er van Igloo White tot TELERAD, van ICBM tot Echelon, van de Golfoorlog tot aan het Planning-Programming-Budgeting System, steeds een lineaire logica en een gemene deler terug te vinden zijn: het afsluiten van een systeem en als fetisj vereren van de gegevens. En, uiteraard, de concentratie van de beslissingsmacht in de handen van een zeer beperkte groep. Het is dan ook waarschijnlijk geen toeval dat Bill Clinton bij de aanvang van zijn presidentieel mandaat een legerhervorming heeft willen ondernemen en het doembeeld van het Star Wars Shield weer opduikt…

An Appraisal of Technologies of Political Control Echelon)
http://cryptome.org/stoa-atpc.htm#174
Mario's Cyberspace Station: Political Control (Echelon)
http://jagor.srce.hr/~mprofaca/atpc1.html#top
Petits débats sur Echelon
http://www.monde-diplomatique.fr/dossiers/echelon/
Duncan Campbell( Echelon)
http://www.gn.apc.org/duncan/
Duncan Campbell, Interception Capabilities 2000.
Development of Surveillance Technology and Risk
of abuse of Economic Information, STOA, European Parlement PE 168 184, avril 1999.
http://www.iptvreports.mcmail.com/interception_capabilities_2000.htm
National Security Archive ( Freedom of Information Act)
http://www.hfni.gsehd.gwu.edu/~nsarchiv/
Echelon Watch
http://www.aclu.org/echelonwatch/index.html

Foreign Policy In Focus: Star Wars Revisited: Still Dangerous, Costly, and Unworkable
http://www.foreignpolicy-infocus.org/briefs/vol4/v4n24star.html
Election 96 and Star Wars( Clinton ' s proposal)
http://www.fas.org/spp/starwars/elect96/
Special Weapons Monitor ( anti ballistic defense)
http://www.fas.org/spp/starwars/index.html